Nederland en Europa moeten veel meer handel en samenwerking aangaan met de landen in opkomst van het mondiale Zuiden. Dat is het dringende advies van de Adviesraad Internationale Vraagstukken (AIV) dat vandaag wordt gepresenteerd.

Nederland en Europa zouden anders wel eens de boot kunnen gaan missen, zegt AIV-voorzitter Bert Koenders. Zijn raad is het hoogste adviesorgaan voor buitenlandse beleid voor regering en parlement. “Wij zien dat het allemaal een beetje te passief blijft. Dat we in de afwachtende sfeer zitten en veel van die landen wel belangrijk vinden, maar eigenlijk als het ons toevallig zo uitkomt. Zo werkt het niet meer.”

Honderddertig landen

Eerst werden het ontwikkelingslanden of derdewereldlanden genoemd, maar nu dus het Monidale of mondiale Zuiden. Een bonte verzameling van zo’n honderddertig landen in vooral Latijns-Amerika, Afrika en Azië. Maar liefst tachtig procent van de wereldbevolking woont er en de landen zijn goed voor meer dan veertig procent van wat er wereldwijd wordt verdiend.

Vooral voortgestuwd door China en India steeg het aandeel van het mondiale Zuiden in de wereldeconomie fors. Ten koste van het rijke mondiale Noorden. “Naar verwachting zal de komende vijf jaar voor het eerst in drie eeuwen de handel tussen Zuid en Zuid gelijk zijn aan die van Noord en Noord. Het evenwicht op geopolitiek vlak in de wereld is veranderd”, zegt Rebeca Grynspan, secretaris-generaal voor handel en ontwikkeling bij de Verenigde Naties (UNCTAD) tegen Nieuwsuur.

India en China zetten zich in de veranderende wereldorde graag neer als de leiders van dat mondiale Zuiden. “Het geopolitieke spel wordt daar nu gespeeld. We zagen het vorige week in China met India. En dat is nog lang niet uitgekristalliseerd”, zegt Koenders. “Dat spel is bezig en Europa kan en mag voor zijn eigen toekomst niet afwezig blijven.”

Koloniale verleden

De Adviesraad vindt dat Nederland dan ook een andere bril moet opzetten. Maar Nederland sloot de afgelopen jaren al meerdere ambassades in het mondiale Zuiden. En ook de huidige regering wil nog eens vijf ambassades sluiten: in Bujumbura (Burundi), Havana (Cuba), Juba (Zuid-Soedan), Tripoli (Libië) en Yangon (Myanmar).

Terwijl de adviesraad de ambassades juist ziet als een middel om de banden aan te halen. “Je moet ze zeker niet sluiten. Heel erg onverstandig”, zegt Koenders. “Penny wise, pound foolish – verkeerde zuinigheid – zou ik willen zeggen.”

Maar meer ambassades of niet. De adviesraad ziet dat ook ons koloniale verleden de relaties met landen van het mondiale Zuiden in de weg zit. “Vroeger ging de handel bijvoorbeeld over grondstoffen uit Afrika die naar Europa gingen en daar werden bewerkt”, zegt Salima Abdelhak, de ambassadeur van het Noord-Afrikaanse Algerije tegen Nieuwsuur. “Die producten kwamen daarna weer bij ons terug om te worden verkocht. Dat willen we niet meer, we willen dat Afrika zijn eigen grondstoffen bewerkt.”

Solidair met Gaza

Uit het mondiale Zuiden klinkt ook steeds meer kritiek op het Noorden. Het verwijt is dat er wordt gemeten met twee maten, ziet ook de AIV. Bijvoorbeeld wel snel harde sancties voor Rusland vanwege de inval in Oekraïne, maar niet voor Israël vanwege de oorlog in Gaza.

“Er is inderdaad sprake van dubbele standaarden. Dat wordt door eigenlijk het grootste gedeelte van de wereld zo gezien”, zegt Koeners. “Een hele slechte zaak.” Ambassadeur Abdelhak verduidelijkt: “Wij zijn allemaal zoals Gaza. Wij zijn allemaal gekoloniseerd. Het is normaal dat we solidair zijn met Gaza.”

Toekomst

Om beter een vuist te kunnen maken, adviseert de adviesraad meer macht voor het mondiale Zuiden in belangrijke organisaties als het Internationaal Monetair Fonds en de Verenigde Naties. Zo is de Costaricaanse secretaris-generaal voor handel Grynspan één van de belangrijkste kandidaten om volgende jaar de nieuwe secretaris-generaal van de VN te worden. “Dat zou een grote eer zijn”, zegt ze.

Koenders vindt dat met de verkiezingen in aantocht het in Nederland óók over de wereld moet gaan. “Je ziet wel zorgen over de ongewisheid van de wereld en de onveiligheid. Maar het is belangrijk dat iedereen ook begrijpt dat met de grilligheid van de Verenigde Staten en de onbestemdheid van China, we onszelf ook echt moeten bezighouden met de rest van de wereld. Voor onze eigen toekomst. Om er zeker van te zijn dat we de manier waarop we leven ook kunnen behouden.”

Rusland en China

De invloed van Rusland en China in het mondiale Zuiden groeit volgens AIV hard. “Onder andere in grondstofrijke landen en fragiele staten. In het geval van China loopt dit vooral via handel en investeringen, terwijl Rusland zich met name manifesteert in conflictgebieden, onder andere door levering van militaire diensten”, staat in het adviesrapport.